Macierz Eisenhowera

Todoist to menadżer zadań nr 1 na świecie, dzięki któremu zorganizujesz swoją pracę i życie. Dowiedz się więcej

„Kto może dokładnie zdefiniować różnicę między perspektywą długo- i krótkoterminową? Zwłaszcza wtedy, gdy nasze sprawy wydają się być zagrożone, czujemy potrzebę poświęcenia uwagi pilnej teraźniejszości zamiast ważnej przyszłości”.

— Dwight D. Eisenhower, przemówienie do Century Association, 1961

Dwight D. Eisenhower — pięciogwiazdkowy generał podczas II wojny światowej i 34. prezydent Stanów Zjednoczonych — był niezwykle produktywną osobą.

Podczas dwóch kadencji jako prezydent USA, nadzorował budowę systemu autostrad międzystanowych, stworzył NASA, podpisał pierwszą od zakończenia wojny secesyjnej znaczącą ustawę o prawach obywatelskich, zakończył wojnę koreańską, przyjął Alaskę i Hawaje do Unii oraz nie dopuścił do eskalacji zimnej wojny z Rosją.

I wszystko to zrobił z niezwykłą gracją — Eisenhower aż dwanaście razy został uznany przez Gallupa najbardziej podziwianym człowiekiem roku.

Jak Eisenhowerowi udało się osiągnąć tak wiele rzeczy, które miały trwały wpływ na jego kraj i świat? To proste. Zrozumiał fundamentalną różnicę między tym, co pilne, a tym, co ważne.

W przemówieniu z 1954 roku Eisenhower zacytował pewnego rektora uniwersytetu, który powiedział: „Mam dwa rodzaje problemów: pilne i ważne. Te pilne nie są ważne, a te ważne nigdy nie są pilne”.

Ponad 30 lat później, w bestselerowej książce 7 nawyków skutecznego działania, Stephen Covey przekształcił spostrzeżenia Eisenhowera w proste narzędzie do priorytetyzacji zadań, znane dziś jako Macierz Eisenhowera (znana również jako Macierz Zarządzania Czasem, Pudełko Eisenhowera, Metoda Eisenhowera lub Macierz Pilne-Ważne). Metoda ta pomaga walczyć z „efektem pilności ponad wszystko” (więcej na ten temat później), eliminować czynności marnotrawiące czas i zapewnić sobie więcej przestrzeni mentalnej, aby robić zauważalne postępy w realizacji swoich celów.

Ponieważ wiemy, że każdy uczy się inaczej i niektórzy wolą oglądać niż czytać, przygotowaliśmy uzupełniający film dotyczący macierzy Eisenhowera. Obejrzyj poniższy film lub czytaj dalej, aby zagłębić się w temat.

Wypróbuj Macierz Eisenhowera, jeśli...

• Cały dzień biegasz, gasząc pożary (mówiąc metaforycznie)

• Jesteś zajęty(-a), lecz nie czujesz, że Twoja praca ma duży wpływ na rzeczywistość

• Masz długoterminowe cele, ale brakuje Ci czasu lub energii, aby robić postępy w ich realizacji

• Masz trudności z delegowaniem zadań i/lub mówieniem „nie”

• Chcesz zostać prezydentem Stanów Zjednoczonych (przecież Eisenhowerowi jakoś to się udało!)

Z tego artykułu dowiesz się, dlaczego tak istotne jest rozróżnianie rzeczy pilnych od ważnych, w jaki sposób może Ci w tym pomóc macierz Eisenhowera oraz jak ją stosować zarówno do dużych projektów, jak i codziennych zadań w Todoist.

Efekt pilności-ponad-wszystko, jednym słowem: dlaczego jesteśmy słabi w ustalaniu priorytetów

Jak zdecydować, któremu zadaniu poświęcić uwagę w danym momencie? Okazuje się, że zwykle nie robimy tego najlepiej.

Niedawne badanie opublikowane w Journal of Consumer Research miało na celu sprawdzenie, w jaki sposób decydujemy, nad czym pracować, gdy mamy do czynienia z zadaniami o różnym stopniu pilności i ważności. W pięciu niezależnych eksperymentach badacze zaobserwowali ciekawy wzorzec: nasza uwaga jest przyciągana do zadań ograniczonych czasowo, nawet jeśli inne, mniej pilne zadania przynoszą nam większe korzyści. Ta psychologiczna osobliwość — nazwana „efektem pilności ponad wszystko” — wyjaśnia, dlaczego tak źle radzimy sobie z zarządzaniem zadaniami i czasem. Jesteśmy bardziej skłonni nadawać priorytet zadaniom z terminem niż zadaniom bez terminu, niezależnie od ich potencjalnych długoterminowych korzyści.

Efekt ten jest jeszcze bardziej widoczny u osób, które same określają się jako „zapracowane”. Ci sami badacze odkryli, że osoby określające się jako zajęte częściej wybierały pilne zadania o niższej wartości, ponieważ były już skupione na czasie trwania zadania. Jeśli już odczuwasz presję czasu, prawdopodobnie nadal będziesz priorytetyzować zadania, które podtrzymują poczucie ciągłego pośpiechu.

Jednak jest też dobra wiadomość — efekt pilności ponad wszystko można odwrócić. Kiedy poproszono uczestników o rozważenie konsekwencji swoich wyborów w momencie selekcji, byli znacznie bardziej skłonni wybrać ważne zadanie zamiast pilnego. Wyniki sugerują, że jeśli będziesz pamiętać o długoterminowym znaczeniu niepilnych zadań, możesz przezwyciężyć chęć zajmowania się pilnymi rozpraszaczami i skupić na tym, co naprawdę ważne.

I tu właśnie wkracza Macierz Eisenhowera.

Macierz Eisenhowera – pilne kontra ważne

Macierz Eisenhowera to proste narzędzie, które pomaga analizować długofalowe skutki codziennych zadań i skupić się na tym, co naprawdę zwiększa Twoją skuteczność — a nie tylko produktywność. Ułatwia przejrzyste uporządkowanie wszystkich zadań według pilności i ważności. Zarówno codzienne obowiązki, jak i większe projekty dają się przypisać do jednej z czterech ćwiartek macierzy:

• Pilne i ważne: zadania/projekty wymagające natychmiastowego wykonania

• Niepilne i ważne: zadania/projekty do zaplanowania w kalendarzu

• Pilne i nieważne: zadania/projekty, które mogą być delegowane innym

• Niepilne i nieważne: zadania/projekty do usunięcia

W rzeczywistości granica między pilnym/niepilnym, ważnym/nieważnym jest znacznie mniej oczywista, niż w warunkach eksperymentalnych. Steven Covey tłumaczy to następująco:

Pilne sprawy to te, które wymagają natychmiastowego działania. To wyraźnie zauważalne problemy, które wymagają Twojej uwagi TU i TERAZ. Często sprawom tym towarzyszą wyraźne konsekwencje ich niewykonania. Pilne zadania są nieuniknione, lecz poświęcanie zbyt dużej ilości czasu na „gaszenie pożarów” może zwiększać stres i szybko doprowadzić do wypalenia.

Ważne sprawy to z kolei te, które przyczyniają się do osiągnięcia długoterminowych celów o dużej wartości. Elementy te wymagają planowego i przemyślanego działania. Gdy koncentrujesz się na ważnych sprawach, zarządzasz swoim czasem, energią i uwagą, zamiast bezmyślnie je marnować. To, co jest ważne, jest subiektywne i zależy od Twoich własnych wartości i osobistych celów. Nikt inny nie może zdefiniować, co jest dla Ciebie ważne.

Poniżej znajdziesz szczegółową analizę każdej z czterech ćwiartek macierzy Eisenhowera. Pomoże Ci ona określić, w której części umieścić poszczególne zadania i jak sobie z nimi poradzić.

Ćwiartka 1: pilne i ważne

Zadania pilne i ważne wymagają szybkiego działania. Zwykle mają niezbyt odległe terminy, a zwlekanie z podjęciem działań grozi konkretnymi konsekwencjami. Najczęściej są to rzeczy, które zostały Ci narzucone przez czynniki zewnętrzne lub rzeczy, które odkładałeś(-aś), aż nadszedł ich termin. Tak czy inaczej, wymagają one reakcji w trybie kryzysowym.

Na przykład:

• Przejęcie projektu za chorego kolegę

• Awaria samochodu na autostradzie

• Wyciek z kranu i zalanie kuchni

• Klienci przychodzą do Ciebie z pilnym problemem

• Zostaje Ci przydzielone ważne zadanie z terminem „na wczoraj”

Zadania z ćwiartki 1 są nieuniknione. Nawet jeśli nigdy nie zwlekasz z wykonywaniem zadań (co jest w praktyce niemożliwe), zawsze może pojawić się coś, co będzie poza Twoją kontrolą. Prawdziwy problem pojawia się jednak wtedy, gdy skupiasz się na tych nieoczekiwanych lub terminowych zadaniach kosztem długoterminowych celów, które są dla Ciebie ważne.

Covey ostrzega, że nadmierne spędzanie czasu na zadaniach z ćwiartki 1 może prowadzić do wzrostu poziomu stresu, wypalenia i poczucia, że dni wymykają Ci się spod kontroli. Spędzanie całego dnia na gaszeniu pożarów szybko pozbawi Cię energii i pasji do pracy, co może sprzyjać ucieczce w bezrefleksyjne zajęcia z ćwiartki 4 – dające złudne wytchnienie, ale nieprzynoszące żadnej realnej wartości.

Ćwiartka 2: niepilne i ważne

Niepilne, ale ważne zadania to wszystkie czynności, które prowadzą do osiągnięcia celów długoterminowych. Mogą nie mieć terminu wykonania (ani nawet daty zakończenia), więc łatwo odkładać je na rzecz pilniejszych zadań. Jednak to właśnie te zadania mają znacznie większy wpływ na Twoją długoterminową skuteczność w realizacji celów.

Przykłady:

• Planowanie długo- i krótkoterminowych projektów

• Regularne obowiązki lub czynności konserwacyjne

• Budowanie sieci kontaktów zawodowych i relacji osobistych

• Nauka nowej umiejętności, śledzenie aktualnych badań w swojej dziedzinie, uczestnictwo w wydarzeniach edukacyjnych

• Ćwiczenia i zdrowy tryb życia

Covey twierdzi, że ćwiartka 2 to najistotniejszy punkt zarządzania czasem osobistym. To miejsce, w którym skupiasz się nie na problemach (jak w Ć1), ale na możliwościach i rozwoju. Wykonywanie czynności z tej ćwiartki macierzy oznacza, że jesteś proaktywny(-a) i na pierwszym miejscu stawiasz działania, które rozwijają Twoje umiejętności i energię oraz przyczyniają się do realizacji znaczących celów. Ćwiartka 2 to miejsce, gdzie zachodzi „głęboka praca”, ponieważ jesteś w dużej mierze wolny(-a) od pilnych rozpraszaczy.

Konsekwentnie realizując zadania z Ć2, zmniejszasz liczbę pilnych problemów, które pojawiają się w Ć1. Możesz stworzyć plan realizacji projektów i uniknąć ewentualnych problemów. Na przykład, jeśli ciągle odkładasz rutynowy przegląd samochodu, później możesz za to wiele zapłacić, gdy nastąpi poważniejsza awaria.

Czy zarządzasz zespołem?

Ćwiartka 3: pilne i nieważne

Pilne, ale nieważne zadania najlepiej opisać jako „stan zajętości”. Zadania te często opierają się na czynnikach zewnętrznych i nie przybliżają Cię do długoterminowych celów.

Przykłady:

• Niepotrzebne przerwy powodowane przez współpracowników

• Sprawdzanie telefonu lub e-maila za każdym razem, gdy zobaczysz powiadomienie

• Odpowiadanie na niektóre SMS-y, e-maile lub wiadomości w mediach społecznościowych

• Zdobywanie kuponów lub oferty promocyjne ograniczone czasowo

• Niektóre spotkania

Ćwiartka 3 to miejsce, w którym króluje efekt pilności ponad wszystko. Potrzeba działania generowana przez rzeczywiste lub zakładane terminy oznacza, że podejmujesz czynności, które nie są dla Ciebie naprawdę znaczące. Biorąc pod uwagę, że zadania z Ć3 są pilne, ale zazwyczaj związane z priorytetami kogoś innego, spędzanie zbyt dużej ilości czasu w tej ćwiartce może sprawiać wrażenie, że robisz rzeczy, które należy robić zamiast tego, co chcesz robić. Skupienie się na zadaniach z Ć3 może sprawić, że nie zrealizujesz swoich większych celów życiowych lub nie będziesz mieć kontroli nad codziennym życiem.

Covey zaleca delegowanie jak największej liczby zadań z Ć3, o ile jest to możliwe. Czy notatki na spotkaniu może robić ktoś inny? Czy możesz zamówić zakupy z dostawą, zamiast jechać do sklepu? Czy możesz zobowiązać swoje dzieci do mycia naczyń? Czy możesz zatrudnić cyfrowego asystenta do planowania wizyt u lekarza rodzinnego? A może jest coś jeszcze w Twoim życiu, co możesz zautomatyzować?

Jeśli nie możesz delegować tych zadań, staraj się, aby nie przejęły one kontroli nad Twoim dniem:

• Wyłącz powiadomienia na telefonie i komputerze podczas pracy

• Jasno komunikuj innym, ile czasu możesz poświęcić na dane zadanie

• Zarezerwuj zadania z Ć3 na momenty, gdy masz bardzo mało energii, zamiast zaczynać od nich dzień

• Negocjuj swoje obciążenie pracą z szefem

• Ćwicz mówienie „nie”

Ćwiartka 4: niepilne i nieważne

Niepilne i nieważne zadania to marnujące czas czynności, które powinny być bezwzględnie wyeliminowane. Działania te nie przyczyniają się do postępu w realizacji Twoich celów, jednak mogą zajmować dużo czasu.

Przykłady:

• Oglądanie telewizji przez wiele godzin

• Bezmyślne odświeżanie/przewijanie mediów społecznościowych

• Zajęcia zastępcze, np. sortowanie i porządkowanie skrzynki mailowej zamiast faktycznego odpowiadania na wiadomości

• Zbędne zakupy lub przeglądanie stron internetowych

Ćwiartka 4 to ćwiartka nadmiarowej i natychmiastowej gratyfikacji, która ostatecznie pozostawia Cię z poczuciem niespełnienia.

Nie zrozum mnie źle, wszyscy potrzebujemy czasu na odpoczynek. Sam Eisenhower był znanym graczem w brydża — grał nawet w wieczór poprzedzający słynny „dzień D”. Był też powszechnie krytykowany za liczne wyjazdy na golfa podczas urzędowania. Kluczowe jest to, że te działania były przeciwwagą dla wielu stresujących aspektów bycia liderem politycznym. Jednak jeśli nie jesteś tego w pełni świadomy(-a), sposób, w jaki spędzasz czas wolny może tak naprawdę wyczerpać Twoją energię, pasję i kreatywność.

Niedawne badanie opublikowane w Journal of Applied Psychology wykazało, że sposób, w jaki pracownicy spędzają czas wolny poza pracą, ma bardzo duży wpływ na to, ile energii i pozytywnego nastawienia mają następnego dnia w pracy. Pracownicy, którzy angażowali się w działania związane z samodoskonaleniem, takie jak ćwiczenia czy wolontariat, następnego dnia byli bardziej zmotywowani. Pracownicy, którzy relaksowali się podczas jogi, medytacji lub słuchając muzyki, podchodzili do pracy z większym spokojem.

Pracownicy, którzy starając się nie myśleć o problemach, wykonywali czynności rozpraszające (jak nadmierne oglądanie telewizji), początkowo również mieli bardziej pozytywne nastawienie do pracy. Jednak w miarę upływu tygodnia, ich nastroje i motywacja pogarszały się na skutek ciągłego korzystania z rozpraszaczy. Innymi słowy, rozpraszanie się z umiarem było w porządku, ale stały nawyk rozpraszania się skutkował ogólnie mniejszym zadowoleniem z pracy.

Jak zrównoważyć swoje ćwiartki

Według Stephena Coveya, ćwiartka 2 to „ćwiartka jakości”, gdzie czas spędzony na wykonanych zadaniach zwiększa Twoją ogólną skuteczność. To miejsce, w którym rozwój osobisty i zawodowy spotyka się z planowaniem, zapobieganiem i świadomym działaniem.

Aby ocenić, gdzie obecnie jesteś na macierzy, zacznij monitorować swój czas i wykonywane zadania. Jeśli używasz Todoist do zarządzania zadaniami, możesz łatwo uzyskać listę wszystkich wykonanych zadań wraz z czasem ich wykonania. Kiedy zgromadzisz już dane z kilku dni, usiądź i uporządkuj swoje zadania w ćwiartki, zadając sobie następujące pytania:

1. Czy to było dla mnie pilne?

2. Czy to było dla mnie ważne?

Pamiętaj, że odpowiedź powinna brać pod uwagę tylko i wyłącznie Twoją perspektywę, a nie cele lub oczekiwania innych osób.

Gdy zadania są już posortowane do odpowiednich ćwiartek, sprawdź, na co obecnie przeznaczasz swój czas. Czy jesteś zadowolony(-a) z równowagi między swoimi ćwiartkami?

Jeśli większość Twojego czasu pochłania Ć1, warto zainwestować go również w planowanie — tak, by przewidywać problemy i im zapobiegać:

• Następny krok: planuj działania na tydzień, a nawet miesiąc do przodu, biorąc pod uwagę swoje obecne cele i terminy. Pod koniec każdego tygodnia przeprowadź tygodniowy przegląd. Zastanów się, jak dobrze funkcjonował Twój plan i w razie potrzeby dostosuj go na następny tydzień. Jeśli większość Twoich zadań z Ć1 pochodzi ze źródeł zewnętrznych, zastanów się, czy możesz je lepiej zaplanować lub przewidywać. Być może warto opracować bardziej proaktywny przepływ pracy ze współpracownikiem lub klientem albo porozmawiać z przełożonym o nadmiernym obciążeniu pracą. Jeśli obsługa konkretnego klienta oznacza wiele zadań z Ć1, dalsza współpraca może nie być warta stresu.

Jeśli spędzasz dużo czasu w Ć3, deleguj, eliminuj lub ogranicz swoje zaangażowanie w realizację tych zadań:

• Następny krok: opracuj strategię i zaplanuj konkretne kroki, jak ograniczysz te zadania. Czy możesz je komuś delegować? Czy możesz po prostu powiedzieć „nie”? A może jesteś w stanie zgrupować tego typu zadania, poświęcając im jedno popołudnie w tygodniu? Być może warto otwarcie porozmawiać z szefem o tym, ile wartościowego czasu zajmują Ci tego typu zajęcia? Zaplanuj czas w tygodniu na podjęcie tych kroków.

Jeśli spędzasz czas w Ć4, możesz tkwić w impasie, stresie lub unikać problemu:

• Następny krok: Skorzystaj z narzędzi do monitorowania czasu, aby zidentyfikować największe pochłaniacze czasu i opracować sposób na ich ograniczenie lub wyeliminowanie. Opracuj plan przezwyciężenia prokrastynacji, zanim, jak zwykle, postanowisz odłożyć to na później. Pamiętaj: nie ma nic złego w tym, żeby od czasu do czasu się zrelaksować – jednak w dłuższej perspektywie nadmiar relaksu przynosi wręcz odwrotne skutki.

W miarę, jak przesuniesz swoje priorytety w kierunku ćwiartki 2, nadal korzystaj z macierzy Eisenhowera, aby wiedzieć, nad czym powinieneś/powinnaś pracować w kolejnych dniach.

Jak wdrożyć metodę macierzy Eisenhowera w Todoist

W Todoist możesz uporządkować swoje zadania w czterech ćwiartkach za pomocą dwóch metod: etykiet lub priorytetów. Poniżej znajdziesz opis każdej z nich.

Korzystanie z etykiet

W Todoist systemy etykiet i filtrów współpracują ze sobą, aby pomóc Ci uporządkować i posortować listę zadań. Rozpocznij od utworzenia dwóch etykiet:

• @pilne

• @ważne

Gdy już masz dwie etykiety, przejrzyj swoje zadania i przypisz odpowiednią każdemu z nich:

• etykiety @pilne i @ważne dodaj do pilnych zadań, które musisz wykonać szybko i osobiście

• etykietę @ważne dodaj do zadań z określonym terminem wykonania, które musisz wykonać osobiście

• etykietę @pilne dodaj do zadań, których wykonanie możesz zlecić innym osobom

• nie dodawaj etykiet do zadań, które mogą zostać pominięte

Możesz szybko przypisać etykietę do dowolnego zadania, wpisując „@” w polu nazwy zadania. Spowoduje to wyświetlenie listy istniejących etykiet do wyboru. Kontynuuj wpisywanie nazwy etykiety, aby zawęzić wyświetlany zakres.

Gdy już oznaczysz w ten sposób wszystkie pilne i/lub ważne zadania, utwórz cztery nowe filtry odpowiadające każdej ćwiartce:

• pilne i ważne, wpisując zapytanie filtra: @pilne & @ważne

• ważne i niepilne, wpisując zapytanie filtra: @ważne & !@pilne

• pilne i nieważne, wpisując zapytanie filtra: @pilne & !@ważne

• nieważne i niepilne, wpisując zapytanie filtra: !@ważne & !@pilne

• Możesz też połączyć je w pojedynczy filtr metody Eisenhowera, używając zapytania: @pilne & @ważne, @ważne & !@pilne, @pilne & !@ważne, !@ważne & !@pilne

Od tej chwili możesz sprawdzić każdy widok filtra, aby dowiedzieć się, które pilne i ważne zadania wymagają Twojej uwagi w pierwszej kolejności; które ważne, ale niepilne zadania należy zaplanować do realizacji; które pilne i nieistotne zadania warto delegować lub wykonać w godzinach, w których masz mniej energii, a także które zadania powinieneś/powinnaś po prostu usunąć.

Korzystanie z priorytetów

Zamiast używać etykiet do porządkowania zadań, możesz też skorzystać z czterech poziomów priorytetu, dostępnych w Todoist. Każdy poziom można powiązać z jedną z ćwiartek macierzy Eisenhowera.

• Pilne & ważne = priorytet 1 (czerwony)

• Niepilne & ważne = priorytet 2 (pomarańczowy)

• Pilne & nieważne = priorytet 3 (niebieski)

• Niepilne & nieważne = priorytet 4 (brak koloru)

Przypisz priorytet do dowolnego zadania, klikając lub naciskając ikonkę flagi, a następnie wybierając poziom priorytetu. W dowolnym momencie możesz zmienić poziom priorytetu, wybierając ikonkę flagi podczas edycji zadania lub wpisując p1, p2 lub p3 bezpośrednio w polu nazwy zadania podczas jego tworzenia. Zadania bez kolorowej flagi to priorytet 4.

Następnie skonfiguruj filtr, aby wyświetlić zadania według priorytetu ze wszystkich projektów. Przejdź do filtrów, kliknij „Dodaj filtr” i nadaj mu nazwę Macierz Eisenhowera. W polu zapytania wpisz „p1, p2, p3, p4”.

Zadania o najwyższym priorytecie będą wyświetlane na górze każdej codziennej listy rzeczy do zrobienia w widokach Dziś i Nadchodzące (zadania z datą i godziną wykonania będą wyświetlane jako pierwsze, niezależnie od poziomu priorytetu).

Jak sobie radzić z każdą ćwiartką

Po skonfigurowaniu Todoist do pracy według metody Eisenhowera możesz zacząć oceniać swoje zadania. Kliknij nowe filtry macierzy Eisenhowera, aby przejrzeć zadania według ćwiartki.

Dla 1 ćwiartki: ważne & pilne, p1:

• Przeanalizuj nadchodzące zadania i zaplanuj ich realizację w pierwszej kolejności.

Dla 2 ćwiartki: ważne & niepilne, p2:

• Określ rozsądny termin wykonania kolejnych kroków dla każdego zadania. Przygotuj ramy dla swoich przyszłych planów, dołączając materiały referencyjne lub dodając notatki w komentarzach do swojego zadania.

Dla 3 ćwiartki: nieważne & pilne, p3:

• Deleguj tyle zadań, ile tylko możesz. Aby zrobić to w Todoist, możesz udostępniać projekty, przypisywać zadania współpracownikom w projekcie, określać terminy, przesyłać pliki i omawiać szczegóły zadań ze współpracownikami w komentarzach.

Dla 4 ćwiartki: nieważne & niepilne, p4:

• Usuń

Kiedy masz przed sobą listę zadań, jak decydujesz, od czego zacząć? Czy wybierasz zadanie, które przybliży Cię do długoterminowych celu, czy raczej skupiasz się na tym, co wydaje się najbardziej pilne?

Skorzystaj z macierzy Eisenhowera, aby nie wpaść w pułapkę ciągłego reagowania na to, co pilne, i zacząć robić więcej rzeczy, które są dla Ciebie naprawdę ważne.